سید محمد احصایی (زادهٔ ۸ تیر ۱۳۱۸ در قزوین) از هنرمندان معاصر ایران در زمینه خوشنویسی، گرافیک و نقاشی است که افزون بر داخل کشور، آوازه جهانی دارد. او فارغالتحصیل دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران است و سالها در همین دانشکده و دانشکدهٔ هنر دانشگاه الزهرا تدریس کردهاست.
احصایی بیش از ۵۰ سال است که در حوزهٔ خوشنویسی، نقاشی و گرافیک فعالیت میکند. او یکی از هنرمندان نقاشیخط در دورهٔ معاصر ایران است.تعدادی از آثار وی در موزههای متروپولیتن و بریتانیا نگهداری میشود.
محمد احصایی متولد سال ۱۳۱۸ خورشیدی در قزوین و فارغالتحصیل دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران است.[۴] او کارش را به صورت حرفهای با مجله جوانان جمعیت شیر و خورشید پیشین آغاز کرد و سپس جذب سازمان کتابهای درسی شد و آنجا به صفحهبندی و سپس سرپرستی آتلیه گرافیک مشغول شد. پس از مدتی به عنوان کارشناس کتابهای هنر سال سوم کارش را پی گرفت. تجربههایی که در ادامه همکاری او با بنیاد هنری پارس و همراهی با کسانی چون مرتضی ممیز و آیدین آغداشلو و علیاصغر معصومی و بسیاری دیگر باعث شد که او به عنوان یک نقاش و خوشنویس به هنر گرافیک بیشتر نزدیک شود. چنانکه رفته رفته حضور او را در عرصه طراحی گرافیک و به ویژه حروفنگاری و بازی زیباییشناسانه با حروف ایرانی و اسلامی بیشتر حس میشود تا در عرصههایی چون نقاشی. به دلیل همین تجربه دامنهدار او در گرافیک، در راهاندازی رشته گرافیک در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران احصایی سهمی اساسی به عهده داشت.
«پژواک جهان» (۱۳۶۸) اثر محمد احصایی؛ موزه هنرهای معاصر تهران.
محمد احصایی از جمله هنرمندان نقاشیخط در ایران بهشمار میرود که از حروف به عنوان وسیلهای برای بیان استفاده کرد. او که خوشنویسی توانا بود خود را از نقاشان سقاخانه به «سنت» و آنگاه «خط» و از همه مهمتر «خوشنویسی» نزدیکتر میدانست و دلیل آن را وفاداری به سنتهای خوشنویسی و اتصال به شکل واقعی حروف میشمرد و رویکردش حرکت از خوشنویسی به سوی نقاشی بود و به استفاده از عناصر و آرایههای بصری و مفهومی نقاشی در خوشنویسیهایش میپرداخت. کاری که این هنرمند چند سال بعد از نقاشان سقاخانه انجام داده بود و ابتدا با مخالفت و سپس با سیلی از تقلید خوشنویسان روبرو شده بود. همچنین او در کار نقاشیخط و ارائه و توسعه آن بیش از دیگران پایمردی کرده و تاکنون همچنان در عرصههای داخلی و بینالمللی خوش درخشیدهاست.
احصایی از سال ۵۴ شروع به کشیدن تابلوهایی کرد که عمدتاً با کلمه «الله» یا آیهٔ «لا اله الا الله» شکل میگیرد و به گفته خودش نوعی ذکر تصویری «الله» و نمودی از عرفان و تصوف اسلامی است. او تاکنون چند نوبت به این کارها، که به نام کارهای الله معروف است، پرداخته و در آخرین دستاورد رنگ را به کلی از میان برداشته تا در بیرنگی و بیاختیاری سفید روی سفید و سیاه با سیاه که هر دو تجلی از نور هستند طرحی نو درانداخته باشد. این شکل از کار او به «الفبای ازلی» نیز شهرت یافتهاست.
از دیگر آثار او میتوان به طراحی نشانهنوشته یا لوگویهای بنیاد نهجالبلاغه، فرهنگسرای نیاوران، فرهنگستان هنر، موزه زکریای رازی و سازمان کتابهای درسی و همچنین لوگوی بسیاری از روزنامههای اخیر اشاره کرد. محمد احصایی در دهها نمایشگاه انفرادی و گروهی قبل و بعد از انقلاب در ایران و کشورهای دیگر شرکت داشته که ازجمله میتوان به شرکت در نمایشگاه سالانه بال سوئیس اشاره کرد.
کار احصایی در عرصهٔ طراحی گرافیک نمودی خوشنویسانه دارد و از پوستر گرفته تا نشانهنوشتههای او، همه ابتدا در حروف و بازیهای ساختاری و سنجیده با ترکیب حروف خلاصه میشود و در نهایت نقشی گرافیکی ایفا میکند. به سبب آمیختن سنت با نوآوری مخاطبین ارتباط مطلوبی با آثار او پیدا میکنند و شاید این نکتهایست که باعث شده همواره چه درسالهای قبل و چه بعد از انقلاب از کارهای او مورد توجه محافل هنری قرار گیرداحصایی در عرصهٔ فروش آثار هنری نیز رکورددار بودهاست که البته در سال های گذشته اندکی افول در فروش آثارش دیده شده است.آثار او در دهه هشتاد شمسی بازار پر رونقی داشت تا جایی که سال ۱۳۸۵ گرانترین اثر نقاشیخط حراج کریستیز دبی متعلق به او با نام «اسماءالله» بود.در سال ۱۳۸۶ اثری از احصایی در حراج حضور نداشت.در سال های اخیر برخی آثار این هنرمند در حراج های خارجی به فروش نرسیده است اما در این سال دو اثر از او در نمایشگاه بزرگسال گروه هفت نگاه به قیمت ۲۰ و ۱۵ میلیون تومان فروش رفت.در مزایده شب دوم آبان ۱۳۸۶، یک تابلو خط از این هنرمند در حراجی سادبیز لندن به مبلغ ۸۸ هزار پوند (بیش از ۲۱۷ هزار دلار) به فروش رفت که رسانههای بینالمللی بهطور گستردهای آن را بازتاب دادند. این اثر بالاترین نرخ اشیاء حراجی این نگارخانه را به خود اختصاص داد و این اولین بار است که تابلو خطی یک هنرمند معاصر ایرانی به چنین مبلغ بالایی فروخته شدهاست.
محمد احصایی همچنین آثار ارزشمندی به صورت نقش برجسته دارد. در این بخش از فعالیت هنری نیز عنصر اصلی کارهای او همچنان خوشنویسی و بازی خلاقانه با حروف است. معروفترین و محبوبترین آنها نقش برجستهٔ تالار اجتماعات دانشکده الهیات دانشگاه تهران است که در سال ۱۳۵۶ آن را اجرا کردهاست. اثری عظیم که در قالب حروف و بازی با حرکت و ترکیب کلمات به بازنمایی حسی شعر عطار در منطقالطیر و فراز و فرود سیمرغ پرداختهاست. اثر دیگری که احصایی در قالب نقش برجسته آفریده نمای سفارت ایران در ابوظبی است که آنجا نحوهٔ آفرینش هنری بهکلی با تالار دانشکدهٔ الهیات در تهران فرق دارد و حروف تکرنگ بر زمینهای بهظاهر کهنه و هندسی و انتزاعی آمدهاند. حروفی که هنر خوشنویسی ما را در خطوطی چون ثلث و محقق، همرخداد و مشترک با اعراب میکند و علاقهٔ آنها را نیز برمیانگیزد.